W bogatej historii Radzymina złotymi zgłoskami zapisana jest jego dziedziczka z drugiej połowy XVIII wieku – Księżna Eleonora Czartoryska. Była żoną księcia Michała Fryderyka Czartoryskiego – wielkiego Kanclerza Litewskiego, babką ,,Pani na Puławach’’ – Izabeli Czartoryskiej i wujenką króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
W czasie jej władania Radzymin przeżywał wielki rozkwit. Księżna wybudowała w mieście murowany kościół z dzwonnicą i plebanią oraz dom przy kościele, gdzie założyła pierwszą w mieście szkołę elementarną i przytułek dla ubogich. Wzniosła również, dla siebie i dworu, okazały pałac otaczając go parkiem z licznymi stawami i różnorodną, często unikalną jak na polskie warunki, roślinnością. Wiele wysiłku wkładała w poprawę warunków życia mieszkańców miasta, w czym miała ogromną pomoc ze strony radzymińskiego proboszcza, jednego z wybitnych ludzi polskiego Oświecenia, księdza Kazimierza Narbutta. Ich wspólną inicjatywą był wydany przez Księżną w 1780 roku unikalny ,,Instruktarz’’, który zawierał zbiór praw i powinności dworu wobec mieszczan i obowiązków tychże wobec dworu.
Instruktarz ustosunkowywał się do prawie wszystkich problemów, którymi żył ówczesny Radzymin. I tak:
- regulował prawo spadkowe
- organizował opiekę nad wdowami i sierotami
- wprowadzał naukę czytania i pisania dla dzieci mieszczan i oficjalistów
- regulował wysokość podatków i świadczeń na rzecz dworu
- ustalał ilość podwód obowiązujących każdego mieszkańca
- określał prawa i obowiązki burmistrza
- nakazywał odwadnianie terenów przy posesjach przez obowiązek kopania i czyszczenia rowów odpływowych
- zachęcał do wykorzystywania pustych i niezagospodarowanych placów miejskich
- otaczał opieką wolny handel
- popierał budownictwo w mieście poprzez udzielanie pomocy dla nowoprzybyłych i tych wszystkich, którzy chcieli w mieście zakładać zakłady rzemieślnicze
- organizował ochronę przeciwpożarową
- nakazywał meldowanie się osób obcych przybywających do miasta
- organizował czuwanie nad bezpieczeństwem w mieście. Instruktarz Księżnej Eleonory jest unikalnym w skali kraju zbiorem praw i obowiązków regulujących życie społeczne w mieście. Wprowadzał do niego porządek i sprawiedliwość.
Stąd stanowcze zalecenia dla burmistrza i zwierzchności dworskiej, aby ,,Boga w sercu mając dbali o sprawiedliwość w mieście’’. |